Việt Nam Đối Mặt Với Thách Thức Từ Tốc Độ Già Hóa Dân Số Nhanh Chóng

Việt Nam đang trải qua giai đoạn “dân số vàng” quý giá, nhưng đồng thời cũng đang tiến nhanh đến ngưỡng cửa của xã hội già hóa. Tốc độ già hóa dân số nhanh chóng đang đặt ra những thách thức không nhỏ, đòi hỏi những chính sách ứng phó kịp thời và hiệu quả.

“Dân số vàng” đang khép lại

Việt Nam chính thức bước vào thời kỳ “dân số vàng” từ năm 2007. Đây là giai đoạn tỷ lệ người trong độ tuổi lao động (15-60 tuổi) chiếm ưu thế so với nhóm người phụ thuộc (dưới 15 tuổi và trên 60 tuổi), tạo điều kiện thuận lợi cho tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, “dân số vàng” không kéo dài mãi mãi. Kể từ năm 2011, Việt Nam đã bước vào giai đoạn già hóa dân số, với tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên đạt 10,1% tổng dân số.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, đến năm 2019, tỷ lệ người cao tuổi ở Việt Nam đã tăng lên 11,9%. Dự báo đến năm 2030, con số này sẽ là 18%, và đến năm 2050, Việt Nam sẽ có hơn 30% dân số là người cao tuổi, chính thức trở thành quốc gia có dân số “siêu già”. Tốc độ già hóa dân số ở Việt Nam được đánh giá là nhanh nhất thế giới. Trong khi các nước phát triển mất hàng trăm năm để chuyển từ giai đoạn già hóa sang giai đoạn dân số già, thì Việt Nam chỉ mất khoảng 20 năm.

Nguyên nhân của già hóa dân số

Xu hướng già hóa dân số ở Việt Nam bắt nguồn từ hai nguyên nhân chính:

Tăng tuổi thọ: Tuổi thọ trung bình của người Việt Nam đã tăng lên đáng kể trong những thập kỷ qua, từ 68,6 tuổi năm 1999 lên 73,7 tuổi năm 2021. Yếu tố này phản ánh sự tiến bộ trong lĩnh vực y tế, dinh dưỡng và chăm sóc sức khỏe, giúp người dân có cuộc sống khỏe mạnh và tuổi thọ cao hơn.

Giảm tỷ suất sinh: Chính sách dân số kế hoạch hóa gia đình, cùng với sự thay đổi lối sống, quan niệm về hôn nhân và sinh con, đã dẫn đến sự sụt giảm tỷ suất sinh ở Việt Nam. Mặc dù tỷ suất sinh đã có dấu hiệu phục hồi trong những năm gần đây, nhưng vẫn chưa đạt mức sinh thay thế 2,1 con/phụ nữ. Các chuyên gia nhận định, sự thay đổi trong lối sống hiện đại, áp lực kinh tế và việc tiếp cận giáo dục, việc làm của phụ nữ cũng góp phần làm giảm tỷ lệ sinh.

Hệ quả của già hóa dân số

Già hóa dân số tác động đến nhiều mặt của đời sống kinh tế – xã hội, đặt ra những thách thức mới cho đất nước:

• Thiếu hụt lực lượng lao động: Nguồn cung lao động giảm sút có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt lao động, đặc biệt là lao động trẻ, ảnh hưởng đến năng suất lao động và tăng trưởng kinh tế.
• Gánh nặng cho hệ thống an sinh xã hội: Số lượng người hưởng lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội tăng lên, trong khi số người đóng góp vào hệ thống giảm xuống, gây áp lực lớn lên ngân sách nhà nước. Điều này đòi hỏi phải có những cải cách trong chính sách an sinh xã hội để đảm bảo tính bền vững của hệ thống.
• Áp lực lên hệ thống y tế: Nhu cầu chăm sóc sức khỏe của người cao tuổi ngày càng tăng, từ khám chữa bệnh đến các dịch vụ chăm sóc dài hạn. Hệ thống y tế cần được đầu tư và nâng cấp để đáp ứng nhu cầu này, đảm bảo người cao tuổi được tiếp cận các dịch vụ y tế chất lượng.
• Gia tăng các vấn đề xã hội: Già hóa dân số có thể dẫn đến sự gia tăng các vấn đề xã hội như cô đơn, trầm cảm ở người cao tuổi, thiếu người chăm sóc, bạo hành người cao tuổi,…

Giải pháp ứng phó với già hóa dân số

Để tận dụng những cơ hội và giảm thiểu tác động tiêu cực của già hóa dân số, Việt Nam cần thực hiện đồng bộ các giải pháp:

• Điều chỉnh chính sách dân số: Khuyến khích sinh con, hỗ trợ các gia đình có con nhỏ, đồng thời duy trì mức sinh thay thế để kéo dài thời kỳ “dân số vàng”.
• Phát triển kinh tế: Đầu tư vào giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế để tạo nền tảng vững chắc cho việc chăm sóc người cao tuổi.
• Hoàn thiện hệ thống an sinh xã hội: Mở rộng độ bao phủ của bảo hiểm xã hội, đa dạng hóa các hình thức trợ cấp xã hội, phát triển các dịch vụ chăm sóc người cao tuổi.
• Nâng cao chất lượng cuộc sống người cao tuổi: Đầu tư vào y tế dự phòng, chăm sóc sức khỏe ban đầu, tạo điều kiện cho người cao tuổi tham gia các hoạt động xã hội, văn hóa, thể thao.
• Phát triển “kinh tế bạc”: Khuyến khích người cao tuổi tiếp tục làm việc, đóng góp cho xã hội, tạo điều kiện cho họ tiếp cận các cơ hội việc làm phù hợp với sức khỏe và năng lực.
• Nâng cao nhận thức: Nâng cao nhận thức của cộng đồng về già hóa dân số, về vai trò và đóng góp của người cao tuổi, thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng trong việc chăm sóc và hỗ trợ người cao tuổi.

Già hóa dân số là một thách thức lớn, nhưng cũng là cơ hội để Việt Nam chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế – xã hội, hướng tới một xã hội hài hòa, công bằng và bền vững. Bằng việc thực hiện đồng bộ các giải pháp, Việt Nam có thể biến thách thức thành cơ hội, xây dựng một đất nước phát triển thịnh vượng, trong đó mọi người dân, dù ở lứa tuổi nào, đều có thể sống khỏe mạnh, hạnh phúc và có những đóng góp tích cực cho xã hội.