Xu Hướng Tỷ Lệ Sinh Giảm Ở Việt Nam: Thách Thức Và Giải Pháp

Trong suốt hơn 45 năm qua, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong việc giảm mức sinh. Từ một đất nước có mức sinh cao, đến năm 2005, Việt Nam đã thành công trong việc duy trì mức sinh thay thế (khoảng 2,1 con/phụ nữ). Đây được coi là một trong những biến đổi xã hội quan trọng, ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng cuộc sống của người dân và sự phát triển bền vững của đất nước. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, xu hướng giảm sâu mức sinh lại nổi lên như một vấn đề nghiêm trọng. Tình trạng này, nếu không được giải quyết kịp thời, có thể gây ra nhiều thách thức về kinh tế và xã hội trong tương lai.

Thách thức của xu hướng giảm sinh

Mặc dù đạt được mức sinh thay thế từ năm 2005, trong 19 năm qua, mức sinh tại Việt Nam liên tục có dấu hiệu giảm dưới mức thay thế. Đặc biệt, tại các khu vực thành thị và miền Nam, mức sinh đã giảm sâu dưới mức cần thiết. Ví dụ, năm 2023, mức sinh ở khu vực Đông Nam Bộ chỉ còn 1,47 con/phụ nữ và ở đồng bằng sông Cửu Long là 1,54 con.

Sự suy giảm mức sinh này có thể dẫn đến nhiều thách thức nghiêm trọng về dân số, đặc biệt là tình trạng thiếu hụt lao động, già hóa dân số, và các tác động kinh tế tiêu cực. Các quốc gia phát triển như Nhật Bản và Hàn Quốc đang phải đối mặt với hậu quả của xu hướng này. Tại Nhật Bản, dân số đã giảm mạnh từ 128,1 triệu năm 2010 xuống còn 125,1 triệu vào năm 2022, và dự báo đến năm 2100, dân số nước này chỉ còn 50 triệu. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu lao động trầm trọng và tăng trưởng kinh tế chậm lại.

Tác động của giảm sinh đến Việt Nam

Ở tầm vĩ mô, việc mức sinh thấp kéo dài có thể gây ra nhiều vấn đề về cơ cấu dân số. Với tỷ lệ sinh thấp, dân số trong độ tuổi lao động giảm, gây ra thiếu hụt lao động nghiêm trọng và dẫn đến già hóa dân số. Việt Nam hiện đang ở giai đoạn đầu của quá trình già hóa dân số, với tỷ lệ người cao tuổi dự kiến sẽ tiếp tục tăng trong các thập kỷ tới. Nếu không có những chính sách phù hợp, Việt Nam có thể rơi vào tình trạng tương tự như Nhật Bản, nơi mà dân số già chiếm tỷ lệ lớn, gây áp lực lên hệ thống an sinh xã hội.

Ở tầm vi mô, xu hướng sinh ít con có thể ảnh hưởng tiêu cực đến cấu trúc gia đình và chất lượng cuộc sống. Hội chứng “4-2-1” (4 ông bà, 2 bố mẹ và 1 đứa con) đã trở thành hiện tượng phổ biến ở nhiều gia đình. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển cá nhân của trẻ mà còn tạo gánh nặng cho người lao động trẻ trong việc chăm sóc cả con cái và người cao tuổi.

Giải pháp duy trì mức sinh thay thế

Để giải quyết tình trạng giảm sinh và duy trì mức sinh thay thế, Việt Nam cần có các biện pháp kịp thời và hiệu quả:

• Nâng cao nhận thức cộng đồng: Chính phủ cần tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân về tầm quan trọng của việc duy trì mức sinh hợp lý. Thông điệp “sinh đủ 2 con” cần được truyền thông mạnh mẽ, đi kèm với việc khuyến khích chăm sóc và giáo dục trẻ em.
• Cải thiện chính sách an sinh xã hội: Một trong những nguyên nhân dẫn đến mức sinh thấp là do gánh nặng kinh tế trong việc nuôi dạy con cái. Do đó, cần có những chính sách hỗ trợ tài chính cho các gia đình, bao gồm trợ cấp khi sinh con, miễn giảm học phí và các chi phí chăm sóc y tế cho trẻ em.
• Hỗ trợ các gia đình nuôi con nhỏ: Việc phát triển hệ thống dịch vụ hỗ trợ gia đình, đặc biệt là dịch vụ giữ trẻ và chăm sóc người cao tuổi, sẽ giúp giảm gánh nặng cho các bậc cha mẹ. Điều này sẽ khuyến khích họ sinh thêm con mà không phải lo lắng về việc cân bằng giữa công việc và chăm sóc gia đình.
• Chính sách làm việc linh hoạt: Các công ty nên áp dụng chính sách làm việc linh hoạt, cho phép người lao động có thể làm việc từ xa, giảm giờ làm hoặc nghỉ phép chăm sóc con. Điều này sẽ giúp các cặp vợ chồng trẻ dễ dàng hơn trong việc chăm sóc gia đình mà không ảnh hưởng đến công việc.
• Hỗ trợ các cặp vợ chồng vô sinh, hiếm muộn: Với tỷ lệ vô sinh và hiếm muộn ở Việt Nam chiếm khoảng 7,7%, việc hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho các cặp vợ chồng này là cần thiết để tăng tỷ lệ sinh.

Xu hướng giảm sinh đang đặt ra nhiều thách thức cho sự phát triển bền vững của Việt Nam. Nếu không có những chính sách và biện pháp kịp thời, đất nước có thể đối mặt với nhiều hậu quả nghiêm trọng về dân số, kinh tế và xã hội. Tuy nhiên, với sự can thiệp hợp lý từ chính phủ và sự tham gia của toàn xã hội, Việt Nam có thể duy trì được mức sinh thay thế và đảm bảo sự phát triển bền vững trong tương lai.