Đau Thần Kinh Tọa: Nguyên Nhân, Triệu Chứng, Điều Trị

Đau thần kinh tọa, hay còn gọi là đau dây thần kinh hông to, là một cơn đau phổ biến xuất phát từ vùng thắt lưng lan xuống chân. Cơn đau này có thể khiến bạn khó chịu, ảnh hưởng đến khả năng vận động và chất lượng cuộc sống hàng ngày. Vậy đau thần kinh tọa là gì? Nguyên nhân nào gây ra tình trạng này và làm thế nào để điều trị hiệu quả? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Đau thần kinh tọa là bệnh gì?

Dây thần kinh tọa là dây thần kinh dài nhất trong cơ thể, bắt đầu từ vùng thắt lưng, chạy dọc xuống mông, đùi, cẳng chân và bàn chân. Đau thần kinh tọa xảy ra khi dây thần kinh này bị chèn ép hoặc kích thích, gây ra cơn đau lan dọc theo đường đi của dây thần kinh.

Triệu chứng thường gặp của bệnh

Triệu chứng điển hình của đau thần kinh tọa là cơn đau bắt đầu từ vùng thắt lưng, lan xuống mông, mặt sau hoặc bên ngoài đùi, cẳng chân, có thể xuống đến tận bàn chân. Cơn đau có thể âm ỉ hoặc dữ dội, thường được mô tả như đau nhói, đau rát, tê bì hoặc như điện giật.

Ngoài ra, người bệnh có thể gặp các triệu chứng khác như:

• Tê bì, ngứa ran: Cảm giác tê bì hoặc ngứa ran ở chân, bàn chân.
• Yếu cơ: Cảm giác yếu hoặc khó cử động chân, bàn chân.
• Mất phản xạ: Giảm hoặc mất phản xạ gân gối, gân Achilles.
• Rối loạn cảm giác: Cảm giác nóng lạnh bất thường ở chân.
• Rối loạn đại tiểu tiện: Trong trường hợp nặng, chèn ép rễ thần kinh có thể gây rối loạn đại tiểu tiện.

Cơn đau thường tăng lên khi:

• Ngồi lâu
• Ho, hắt hơi
• Cúi người, vặn mình
• Nâng vật nặng

Nguyên nhân gây đau thần kinh tọa

Nguyên nhân phổ biến nhất gây đau thần kinh tọa là thoát vị đĩa đệm. Khi đĩa đệm bị lệch ra khỏi vị trí bình thường, nó có thể chèn ép lên rễ thần kinh tọa.

Ngoài ra, một số nguyên nhân khác bao gồm:

• Thoái hóa cột sống: Các thay đổi thoái hóa ở cột sống, như gai cột sống, hẹp ống sống, có thể chèn ép dây thần kinh tọa.
• Chấn thương: Chấn thương vùng thắt lưng, gãy xương cột sống…
• Hội chứng ống cổ chân: Chèn ép dây thần kinh tọa ở vùng mắt cá chân.
• Khối u: Khối u ở cột sống hoặc vùng chậu có thể chèn ép dây thần kinh.
• Mang thai: Tử cung phát triển trong thai kỳ có thể gây chèn ép dây thần kinh tọa.
• Béo phì: Tăng áp lực lên cột sống.
• Lối sống ít vận động: Yếu cơ vùng lưng, bụng.

Đau thần kinh tọa có nguy hiểm không?

Đau thần kinh tọa không chỉ đơn thuần là một triệu chứng gây khó chịu mà còn có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được điều trị kịp thời và hiệu quả. Dưới đây là một số biến chứng chính của tình trạng này:

Yếu cơ vĩnh viễn

Khi dây thần kinh tọa bị chèn ép trong một thời gian dài, cơ bắp ở chân có thể bị ảnh hưởng. Tình trạng này dẫn đến yếu cơ, làm giảm khả năng vận động và gây khó khăn trong các hoạt động hàng ngày như đi bộ, đứng lên, hoặc thậm chí là lên cầu thang. Nếu không can thiệp sớm, tình trạng yếu cơ có thể trở thành vĩnh viễn, gây ra những hạn chế nghiêm trọng trong sinh hoạt.

Rối loạn chức năng tiêu hóa

Đau thần kinh tọa có thể ảnh hưởng đến các dây thần kinh khác trong cơ thể, bao gồm các dây thần kinh chi phối chức năng tiêu hóa. Người bệnh có thể gặp phải các vấn đề như táo bón, tiêu chảy, hoặc khó tiêu. Những rối loạn này không chỉ gây ra sự khó chịu mà còn ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Rối loạn chức năng bàng quang

Một trong những biến chứng nghiêm trọng nhất của đau thần kinh tọa là rối loạn chức năng bàng quang. Người bệnh có thể gặp phải tình trạng tiểu không tự chủ hoặc không thể tiểu được, gây ra sự khó chịu và ảnh hưởng đến tâm lý. Tình trạng này có thể xảy ra khi dây thần kinh tọa chèn ép ảnh hưởng đến các dây thần kinh điều khiển bàng quang.

Hội chứng Cauda Equina

Đây là một biến chứng nghiêm trọng nhưng hiếm gặp của đau thần kinh tọa, xảy ra khi có sự chèn ép nghiêm trọng lên các dây thần kinh ở phần dưới của cột sống. Hội chứng này có thể dẫn đến:

• Mất cảm giác ở khu vực “vùng bikini”: Người bệnh có thể mất cảm giác hoặc có cảm giác tê ở đùi trong, mông hoặc xung quanh cơ quan sinh dục.
• Yếu cơ nặng: Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc đi lại hoặc không thể đi lại được.
• Rối loạn tiểu tiện và đại tiện: Tiểu không tự chủ hoặc mất khả năng kiểm soát bàng quang và ruột.

Hội chứng cauda equina là một tình trạng khẩn cấp y tế và cần được phẫu thuật ngay lập tức để tránh tổn thương vĩnh viễn.

Chẩn đoán đau thần kinh tọa

Việc chẩn đoán đau thần kinh tọa đòi hỏi một quy trình đánh giá toàn diện, kết hợp khai thác bệnh sử, khám lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng để xác định chính xác nguyên nhân và mức độ tổn thương. Điều này giúp bác sĩ đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, hiệu quả và ngăn ngừa biến chứng.

Khai thác bệnh sử:

Bác sĩ sẽ tiến hành hỏi bệnh nhân về các vấn đề sau:

• Đặc điểm cơn đau: Vị trí, tính chất, mức độ đau, thời gian xuất hiện, các yếu tố làm tăng hoặc giảm đau…
• Tiền sử bệnh: Các bệnh lý về cột sống, chấn thương, phẫu thuật…
• Nghề nghiệp và thói quen sinh hoạt: Công việc có phải mang vác nặng, ngồi lâu, ít vận động…
• Các triệu chứng khác: Tê bì, yếu cơ, rối loạn cảm giác, rối loạn đại tiểu tiện…

Khám lâm sàng:

Khám lâm sàng giúp đánh giá tình trạng thần kinh và cơ xương khớp của bệnh nhân, bao gồm:

• Quan sát tư thế: Kiểm tra dáng đi, tư thế đứng, ngồi, độ cong sinh lý của cột sống…
• Khám cột sống: Sờ nắn cột sống, đánh giá độ linh hoạt, tìm điểm đau, co cứng cơ…
• Kiểm tra vận động: Yêu cầu bệnh nhân thực hiện các động tác như gập, duỗi, nghiêng, xoay người, nâng chân… để đánh giá phạm vi vận động, sức mạnh cơ bắp.
• Kiểm tra cảm giác: Sử dụng các dụng cụ y tế để kiểm tra cảm giác đau, nóng, lạnh, xúc giác ở các vùng da khác nhau trên chân.
• Kiểm tra phản xạ: Gõ búa phản xạ vào các vị trí gân gối, gân Achilles để kiểm tra phản xạ gân xương.
• Thực hiện một số nghiệm pháp đặc biệt:
  • Nghiệm pháp nâng chân thẳng (SLR): Nâng chân bệnh nhân lên cao trong tư thế duỗi thẳng, nếu xuất hiện đau dọc theo đường đi của dây thần kinh tọa thì nghiệm pháp dương tính.
  • Nghiệm pháp Lasegue: Gập đùi bệnh nhân trong tư thế nằm ngửa, sau đó duỗi thẳng gối, nếu xuất hiện đau thì nghiệm pháp dương tính.
  • Nghiệm pháp Bragard: Sau khi thực hiện nghiệm pháp Lasegue, gập cổ chân bệnh nhân về phía mu bàn chân, nếu đau tăng lên thì nghiệm pháp dương tính.

Xét nghiệm cận lâm sàng:

• Chụp X-quang: X-quang giúp phát hiện các tổn thương ở cột sống như thoái hóa hoặc chấn thương.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Đây là phương pháp chính xác nhất để xác định tình trạng thoát vị đĩa đệm hoặc hẹp ống sống, giúp phát hiện chính xác vị trí dây thần kinh tọa bị chèn ép.
• Chụp CT: CT scan giúp tạo ra hình ảnh chi tiết hơn về cột sống và các đĩa đệm, hỗ trợ trong việc chẩn đoán.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn nên đi khám bác sĩ ngay khi:

• Cơn đau dữ dội, không thuyên giảm.
• Đau kèm theo tê bì, yếu cơ chân.
• Mất kiểm soát đại tiểu tiện.
• Có dấu hiệu sốt, sụt cân không rõ nguyên nhân.

Đối tượng dễ mắc đau thần kinh tọa

Bất kỳ ai cũng có thể bị đau thần kinh tọa, nhưng một số đối tượng có nguy cơ cao hơn:

• Người trên 30 tuổi
• Người béo phì
• Người làm việc nặng nhọc, thường xuyên mang vác
• Người có tiền sử bệnh lý cột sống
• Phụ nữ mang thai

Biện pháp phòng ngừa bệnh

Để phòng ngừa đau thần kinh tọa, bạn nên:

• Tập thể dục đều đặn: Các bài tập tăng cường cơ bắp vùng lưng và bụng giúp bảo vệ cột sống và giảm nguy cơ thoát vị đĩa đệm.
• Duy trì tư thế đúng: Ngồi, đứng và đi lại đúng tư thế giúp giảm áp lực lên cột sống. Đặc biệt, tránh ngồi hoặc đứng lâu trong một tư thế.
• Giảm cân: Nếu bạn thừa cân, giảm cân là cách tốt để giảm áp lực lên cột sống và dây thần kinh tọa.
• Sử dụng đúng kỹ thuật khi nâng vật nặng: Khi nâng vật nặng, hãy gập gối và giữ thẳng lưng để tránh làm tổn thương cột sống.

Phương pháp điều trị đau thần kinh tọa

Mục tiêu của việc điều trị đau thần kinh tọa là giảm đau, cải thiện chức năng vận động, và giúp bệnh nhân trở lại các hoạt động sinh hoạt hàng ngày. Phương pháp điều trị cụ thể sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, mức độ nghiêm trọng của triệu chứng, và tình trạng sức khỏe tổng quát của bệnh nhân.

Dưới đây là chi tiết về các phương pháp điều trị đau thần kinh tọa:

Dùng thuốc Tây y

• Thuốc giảm đau không kê đơn (NSAIDs): Ibuprofen, naproxen giúp giảm viêm và giảm đau nhanh chóng.
• Thuốc giãn cơ: Các thuốc giãn cơ được sử dụng để giảm co thắt cơ và giảm cơn đau lan tỏa.
• Thuốc giảm đau thần kinh: Gabapentin hoặc pregabalin thường được sử dụng để điều trị cơn đau do dây thần kinh bị chèn ép.
• Tiêm corticoid: Trong trường hợp nghiêm trọng, bác sĩ có thể tiêm corticoid trực tiếp vào vùng quanh dây thần kinh để giảm viêm và giảm đau.

Vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu là một phương pháp hiệu quả trong việc giảm đau và cải thiện chức năng vận động. Các bài tập kéo giãn và tăng cường sức mạnh cho cơ lưng và bụng giúp giảm áp lực lên dây thần kinh tọa, đồng thời giúp ngăn ngừa tái phát bệnh.

Phẫu thuật

Trong các trường hợp nghiêm trọng, khi các phương pháp điều trị không mang lại hiệu quả, phẫu thuật có thể được xem xét. Phẫu thuật giúp giải phóng sự chèn ép dây thần kinh, như phẫu thuật cắt bỏ phần đĩa đệm thoát vị (discectomy) hoặc phẫu thuật mở rộng ống sống (laminectomy).

Dược liệu hỗ trợ điều trị đau thần kinh tọa

Bên cạnh các phương pháp điều trị Tây y như sử dụng thuốc giảm đau, vật lý trị liệu, phẫu thuật…, nhiều người bệnh cũng tìm đến các loại dược liệu để hỗ trợ điều trị đau thần kinh tọa. Dược liệu có nguồn gốc từ thiên nhiên, thường ít tác dụng phụ và có thể mang lại hiệu quả giảm đau, kháng viêm, cải thiện chức năng vận động.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc sử dụng dược liệu cần có sự tư vấn của bác sĩ hoặc thầy thuốc có chuyên môn để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Dưới đây là một số dược liệu thường được sử dụng trong điều trị đau thần kinh tọa:

• Nghệ: Một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Journal of Medicinal Food cho thấy curcumin có tác dụng giảm viêm khớp tương đương với một số thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs).
• Gừng: Một nghiên cứu khác đăng trên Journal of Pain cho thấy gừng có tác dụng giảm đau tương đương với thuốc acetaminophen ở bệnh nhân sau phẫu thuật.
• Tía tô: Các nghiên cứu trên động vật cho thấy tía tô có khả năng giảm viêm và tăng cường miễn dịch, hỗ trợ điều trị cảm cúm và dị ứng.

Huyệt đạo chữa bệnh

Đau thần kinh tọa là tình trạng đau dọc theo dây thần kinh tọa, thường do sự chèn ép hoặc tổn thương dây thần kinh. Các huyệt đạo trong y học cổ truyền có thể hỗ trợ điều trị tình trạng này hiệu quả. Dưới đây là một số huyệt đạo thường được sử dụng:

• Huyệt Đại Trữ (BL13): Huyệt nằm ở lưng, cách đốt sống ngực thứ 3 khoảng 1.5 thốn về phía ngoài. Giúp thông kinh mạch, giảm đau và cải thiện tình trạng viêm.
• Huyệt Khí Hải (CV6): Nằm giữa rốn và xương mu, cách rốn khoảng 1.5 thốn. Tác động huyệt giúp tăng cường năng lượng, hỗ trợ điều trị đau lưng và đau thần kinh tọa.
• Huyệt Thừa Sơn (BL57): Nằm ở phía sau bắp chân, giữa hai gân cơ khi người bệnh ngồi thẳng. Huyệt đạo Giúp giảm đau lưng, đau chân và làm dịu cảm giác căng cứng.
• Huyệt Túc Lâm Khấp (BL40): Huyệt nằm tại giữa đầu gối, phía sau đầu gối. Các tác dụng  giảm đau và giúp thư giãn cơ bắp ở vùng lưng và chân.

Cách thực hiện:

• Châm cứu: Có thể châm cứu vào các huyệt đạo trên để giảm đau và cải thiện tình trạng sức khỏe.
• Xoa bóp: Massage nhẹ nhàng vào các huyệt này cũng có thể giúp giảm đau và thư giãn cơ bắp.

Lưu ý:

Trước khi thực hiện các phương pháp trị liệu, người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Đau thần kinh tọa là một tình trạng ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, nhưng có thể kiểm soát được bằng việc điều trị đúng cách và thay đổi lối sống. Việc nắm rõ nguyên nhân và cách phòng ngừa sẽ giúp bạn bảo vệ sức khỏe cột sống và duy trì một cuộc sống khỏe mạnh